गोत्र म्हणजे काय ?

          भारतीय संस्कृती एक संपन्नशाली संस्कृती होती. परंतु परकीय आक्रमणामुळे त्यात, बरेच काही बदल झाले. पूर्वी अशाप्रकारचे काही मंदिर होते. जेथे सर्व समुदायांच्या लोकांचं जाणं-येणं असत परंतु असे काही मंदिर पण असत. जेथे फक्त काही विशिष्ट समुदायाचे लोक जात असत. ती मंदिरे कुलदैवत या नावाने ओळखले जात. परंतु आज अशी मंदिरे फारच कमी पाहायला मिळतात. या मंदिरांचा संबंध थेट आपल्या गोत्राशी होता. गोत्राचे महत्त्व सांगायचे झाले तर आजच्या आधुनिक जगात DNA टेस्टनुसार काही विशिष्ट समुदायाचा हजारो वर्षाचा इतिहास बघता येतो. कारण DNA मध्ये त्या समुदायाची विशिष्ट माहिती साठवलेली असते. प्राचीन काळी अशी माहिती साठवण्याचे काम कुळ, गोत्र किंवा वंश करत असे. आजही असा काही समुदाय आहे. कि जे त्यांच्याच जमातीतील पुरुष किंवा स्त्री यांच्याशी विवाह करणे पसंत करतात. कारण त्यांनी आजही आपली हजारो वर्षांची संस्कृती जपली आहे. 

          हिंदू धर्मानुसार गोत्र हे एका पुरुष पूर्वजांपासून अखंडपणे चालू असलेल्या कुळाच्या उगमाचे नाव असते. गोत्रे ऋषीच्या नावा वरून ओळखली जातात. हि गोत्रे आज आपल्याला जातीनुसार आणि प्रदेशानुसार वेगवेगळी पाहायला मिळतात. ती वेगळी असण्यामागे पुढील काही कारणे आहेत. उदा. जमदाग्नी या मुळ पुरुषापासून सुरू झालेल्या वंशातील लोकांना जमदाग्नी गोत्र असे संबोधतात. बौद्ध सूत्रानुसार विश्वामित्र, जमदाग्नी, भरद्वाज, गौतम, वसिष्ठ, कश्यप, आणि अगस्ती या आठ ऋषी पासून आठ प्राथमिक गोत्रे तयार होतात. एकंदरीत बघता गोत्रात आपल्या पूर्वजांचा हजारो वर्षांचा इतिहास दडलेला असतो. आणि तो जपण आपल कर्तव्य आहे.